Hoe vaak heb ik deze vraag niet gesteld aan mijn studenten
docent muziek van het conservatorium van Utrecht de jaren dat ik daar heb
lesgegeven? En ik was zelf bevlogen en ietwat pushy in mijn opvatting dat het
natuurlijk om muziek als doel ging! Als
je mooi muziek maakt dan komt de rest vanzelf! Muziek als middel is iets voor
muziektherapeuten. Als je muziekles geeft dan moet het niet gaan om sociale en
emotionele vaardigheden! Het moet namelijk gaan over de oneindige schoonheid
van muziek…alles moet daarheen! Zoals alles in het leven komt met de ouderdom
ook de verzachting van je opvattingen. Ik heb wat prachtigs beleefd.

Afgelopen week waren er vier machtig mooie voorstellingen op
het grote podium van Tivoli Vredenburg met alle 11 betrokken basisscholen uit
Overvecht Utrecht. Ik mocht ‘dirigent’ zijn…wow…

Overvecht is een prachtwijk die een aantal jaar geleden ook
wel een ‘krachtwijk’ werd genoemd. Een wijk met meer dan gemiddelde uitdagingen
als het gaat om veiligheid, verbondenheid en onderwijs. Een wijk waarin veel
kinderen niet vanzelf in aanraking komen met muziekinstrumenten of de
mogelijkheid krijgen muzieklessen te volgen. Een aantal jaren geleden hebben de
scholen en het Utrechts Centrum voor de Kunsten de handen ineengeslagen.
Overvecht zou een muziekwijk worden. De Muziekroute werd geboren: op alle
scholen krijgen de leerlingen binnen schooltijd in groep 5 les op viool, cello,
klarinet, trompet of slagwerk. Na schooltijd kunnen ze spelen in ensembles. In
alle andere klassen krijgen ze vocaal les.

Binnen de Muziekroute is er een krachtige keuze gemaakt voor
muziek leren vanuit creatief vermogen.
Dit betekent dat de verbeeldingskracht van de leerling het uitgangspunt is en
niet de skills op het instrument. Het betekent dat we niet muziek reproduceren
maar vooral creëren. We werken dus aan eigen composities en improvisaties. Het
betekent ook dat de werkvormen de leerling zoveel mogelijk achter het stuur
zetten. Dus niet de docent als alwetende instrumentalist die zijn kunst naar de
school brengt maar de docent als medemuzikant en coach in het proces van samen
ontwerpen.
Als je vanuit de bril van het traditionele muziekonderwijs
kijkt naar de lessen in de Muziekroute dan is de kans groot dat je verward
raakt. Wat zijn ze daar nu aan het doen? Of zoals ik onlangs een leerkracht
hoorde zeggen: “Wat is dat voor herrie hier! Ik dacht dat jullie muziekles
hadden?”.

Wat we aan het doen zijn? We maken contact met de
leerlingen. We ontmoeten hen. We bieden hen veiligheid. We nodigen hen uit.
Zodat ze durven hun eigen ideeën te laten horen aan de anderen. Zodat ze naar
anderen leren luisteren en respect leren hebben voor de verbeelding van hun
klasgenoten. Zodat ze horen wat er gebeurt als je samen speelt. Als je samen
hetzelfde speelt, of juist iets dat compleet ertegenover staat! Als je voelt
dat de beat van de cajon de hartslag vormt van jouw drie prachtig gestreken
tonen op je viool. Zodat je begrijpt zonder te weten wat het is om met 300
kinderen in Vredenburg gezamenlijk van heel zachtjes en geconcentreerd zingen
naar een uitbundig crescendo te gaan met een overgang naar dat vette arabische
ritme en al dansend in een flow te komen. Zodat je begrijpt wat het verschil is
tussen stilte en geluid. Dat stilte iets is dat je samen bereikt door respect
te hebben voor iedereen om je heen. Dat je durft in stilte te zijn omdat je
begrijpt dat daar de muziek begint. Als je begrijpt dat daar de muziek begint
dan begrijp je ineens je eigen instrument en je stem. Je weet het nog niet
misschien, maar je begrijpt het wel. En bij elke streek die je daarna speelt,
elke ademtocht die je door je trompet blaast, wil je weer die verbinding voelen
met de anderen.

Muziek als middel of doel? Het is een onnodige
tegenstelling. Doordat samen musiceren
het doel is wordt het een middel. Zodat je je verbonden voelt met de
anderen, en veilig, en enthousiast. Zodat je initiatieven durft te nemen, je
durft te laten gaan. Zodat je de ander durft te laten zien wat er binnen bij
jou allemaal leeft. Op een plek waar er niet direct een opvatting is over wat
goed is en wat fout.
De weg ernaartoe was en is weerbarstig, maar dinsdag en
donderdag hebben we met in totaal 1400 kinderen in Tivoli Vredenburg, op het grote podium, met
de tribunes gevuld met een mega-koor dit gevoeld. De trompetten beheersten 5
tonen, en hadden daarmee prachtige riffs gemaakt. De klarinetten waren
uitstekend in het op het juiste moment toevoegen van een spannende triller. De
strijkers wisten steeds weer iedereen tot rust te krijgen met hun soms weemoedige
prachtige lange tonen en zweepten het publiek op door hun tremolo’s. De cajons
vormden de prachtige hartslag van de wijk, met een super hippe mix van grooves
uit alle streken van de wereld. Het koor vulde de zaal met beweging en
ontroerende meerstemmigheid.

We hebben vier compleet verschillende voorstellingen gehad
omdat het de voorstellingen van de kinderen van Overvecht waren. Omdat er
gebeurde wat zij inbrachten. Omdat we natuurlijk deze processen geleid hebben
maar hen de ruimte en vertrouwen hebben gegeven om te laten horen wat ze
voelden. Omdat we ze veiligheid en verbondenheid hebben gegeven. De kinderen
van Overvecht hebben ons het meest waardevolle cadeau terug gegeven wat er
bestaat.

Muziek.