Vandaag was ik, net als vele mede-Nederlanders bij een uitvoering van de Matthäus. Ik ga elk jaar. De laatste jaren met een dierbare vriendin. Vorig jaar bezochten we een hele mooie intieme versie. De solisten vormden samen ook het koor. Geen dirigent maar gedeeld leiderschap. Leiderschap door verbinden, openstaan, initiatief nemen én de ander volgen. Dat vroeg van alle muzikanten commitment. Zowel solist als ‘volk’. Van ‘Erbarme dich’ direct door naar “lass ihn Kreuzigen”. Leidend en dienend in één adem.

De uitvoering liet ons ademloos achter. Met tranen in onze ogen. Wat een eigenaarschap bij alle muzikanten, wat een betrokkenheid! Wat een bereidheid te dragen, te leiden, verantwoordelijkheid te nemen en te ondersteunen. Deze Matthäus ervoer ik als een werkelijk Gesamtkunstwerk. Nooit heb ik Bach zo voelen binnenkomen.

Dit jaar besloten we tot wat meer. We wilden iets meer overweldiging, waren klaar voor ‘Donner und Blitze’.  Groot koor, geen authentieke instrumenten, lekker gestemd op 442. En natuurlijk solisten die samen opkwamen, applaus in ontvangst namen en bogen. Tenslotte…de Maestro.

Vanaf het begin schuurde het bij me. Kon de vinger er niet opleggen. Er was geen flow, het stroomde niet. De twee kanten van het orkest leken niet aan te sluiten, leken elkaar niet te volgen. De counter zong fantastisch! Maar waarom deed hij alsof hij de hoofdrol had in ‘Soldaat van Oranje’? De solisten leken tijdens de koren af te dwalen, waren met elkaar bezig, deelden zelfs hun water. De muzikanten waren goed, maar er was geen vuur. Ik kon ze bijna horen denken…’zal ik studiosport wel redden’? Ik kon ook geen consistentie vinden in de verschillende tempi. Soms was een aria tergend langzaam, dan weer denderde er een recitatief voorbij alsof de trein gehaald moest worden. 

En dan de dirigent. Hoe meer het orkest uit elkaar liep, hoe drukker hij bewoog. Hoe meer hij bewoog , hoe meer het orkest uit elkaar liep. Alsof het kijken naar het centrale punt voor op het podium de oren en het muzikaal denken van de musici had uitgeschakeld. Als een ware maestro waren de gebaren romantisch. An sich, zonder geluid erbij, zagen ze er mooi uit. Maar waarom liepen beeld en geluid niet synchroon?

Plotseling werd ik geraakt door het inzicht. Ik geloof het niet, ik geloof jullie niet…o mijn God “Erbarme Dich”…jullie hebben de muziek om zeep geholpen!

Bach heeft het van alle kanten nodig dat je zijn muziek laat ontstaat, toestaat dat die de ruimte mag vullen. In het moment door samen te vallen met de ander, de muziek, het moment. De muziek van Bach hoef je niet ‘te maken’. Als je naar binnen reikt ‘mag je mee’.

Vanmiddag heb ik een belangrijk muzikaal inzicht opgedaan. Maar ook, en misschien wel veel belangrijker, heb ik geleerd over leiderschap. Werkelijk leiderschap bestaat uit je verbinden met de ander, leidend en dienend kunnen zijn ten opzichte van een gemeenschappelijk doel. Niet de primaris willen zijn om die plek, maar omdat het past bij wat je drijft en waar je talent ligt én omdat het moment van je vraagt om een stuk van de leiding op je te nemen.  Als het bovendien niet gaat zoals je wilt, of zoals het zou kunnen gaan, dan moet je luisteren, kleiner worden en de ander de ruimte geven om bij te dragen aan een hernieuwd evenwicht. Zeker als die ander een gedreven professional is met hetzelfde doel of dezelfde drive. Zo wordt iedereen eigenaar van het proces en blijft die aan boord. Alleen zo wordt één + één drie.

Dank je wel meneer Bach voor dit inzicht. Volgend jaar op zoek naar weer een uitvoering.