Die vraag werd me afgelopen vrijdag gesteld door Jan Jaap Knol, directeur van het Fonds voor de Cultuurparticipatie. Ik was op Eurosonic in Groningen als panellid van de door het ministerie van OC&W georganiseerde gespreksronde over muziekonderwijs anno nu. Aanleiding is de 25 miljoen die de minister heeft vrijgemaakt om te helpen alle leerlingen tussen de 4 en 12 jaar weer structureel te laten en leren genieten van wat muziek hen kan geven. Joop van den Ende voegt daar nog eens 25 miljoen aan toe. Prachtig. De discussie op Eurosonic had als doel met allerlei betrokkenen te praten over hoe en waar die 50 miljoen geïnvesteerd moest worden. En daar was dus die openingsvraag: Wat is goed Muziekonderwijs.

Op Eurosonic stond dit jaar IJsland centraal als popland. Het mirakel van Europa: zoveel enorm goede en vernieuwende bandjes uit een land dat niet veel groter is dan de provincie Utrecht. Robert van Gijssel schreef daarover in de Volkskrant (9 januari jl.). De suggestie was: het muziekonderwijs moet wel enorm goed zijn in IJsland! Het stuk van Van Gijssel sluit aan bij wat ik geantwoord heb in het debat… de vele bandjes zijn niet het resultaat van goed onderwijs, maar van een cultuur waarin verhalen vertellen, gedichten schrijven en prutsen met muziek behoort tot ‘wat je nu eenmaal doet als je je stierlijk verveeld in de lange donkere winternachten’.

Ik zag veel mensen bevestigend knikken. Vooral toen ik toevoegde dat het niet zo interessant is wat nu precies ‘goed muziekonderwijs’ is maar dat het uiteindelijke doel ervan zou moeten zijn dat we weer een cultuur in Nederland krijgen waarin het een voor de hand liggende optie is om lekker te gaan prutsen met je gitaar of een viool ter hand te nemen en te leren bespelen. In de lange autorit terug vroeg ik me ineens af hoe het zit…wat is eigenlijk de verbinding tussen Cultuur en Onderwijs? Onderwijzen we vanuit het paradigma van onze cultuur of moeten we cultuur onderwijzen? En, aangezien het best ver is van Groningen naar huis, diende de volgende vraag zich aan…Wat is cultuur?

Gelukkig is daar door Barend van Heusden een prachtig onderzoek naar gedaan met de titel “Cultuur in de Spiegel”. Van Heusden (2010) komt met 4 betekenissen van het woord cultuur:

Toen ik in het debat stelde dat dat het succes van IJsland vooral te wijten was aan de cultuur aldaar doelde ik enigszins op betekenis 1 en 2 maar natuurlijk vooral op de derde betekenis. Uit het artikel van Van Gijssel blijkt dat de IJslandse musici zich enorm bewust zijn van de kracht van de mythes uit hun verleden en de noodzaak dit in steeds weer nieuwe vormen in een veranderende samenleving tot muzikale creaties te laten komen.  In hun muziek komt de traditie samen met de hedendaagse uitdaging.  Ze gebruiken muziek dus om de veranderende wereld om zich heen te duiden vanuit wat ze al weten; wat in het (collectieve) geheugen zit.

Van Heusden zegt daarover:

En daarin verschillen we in de wereld. Niet elk land, of elke groep met mensen, geeft op dezelfde manier vorm en betekenis aan de veranderende wereld. Het ligt eraan waaraan je gewend bent. Wat leeft er in het collectieve geheugen van de mensen waarmee je leeft. Is het gewoon om op verjaardagen met je vrienden muziek te maken of ga je samen op een tv met bioscoopachtige afmetingen GTA spelen? Word je uitgelachen als je een gedicht voordraagt in je klas of is het slechts een onderdeel van een dagelijks terugkerend ritueel dat al sinds jaar en dag in jouw land normaal is. Is de norm van succes je score bij rekenen en taal of is er werkelijke aandacht voor de kanten van het kind die minder goed te toetsen zijn.  Geef je vorm en betekenis aan een veranderende wereld door onderwijs te zien als gereedschap van het bruto nationaal product (economische winst) of wil je dat jonge mensen opgevoed worden tot mondige, democratische burgers? (Nussbaum, 2010).

En daarmee had ik betekenis gegeven aan mijn lange autorit van Groningen naar huis. Wat is goed muziekonderwijs? Dat is muziekonderwijs dat jonge mensen helpt vorm en betekenis te geven aan de veranderende wereld om zich heen. Muziekonderwijs zou ervoor moeten zorgen dat het in Nederland normaal is om muziek te luisteren, maken, delen, samen te spelen. Leerlingen zouden de kennis, vaardigheden en attitude aangereikt moeten krijgen om daar een verschil in te maken. De maatschappij zou het moeten faciliteren en waarderen. We moeten het vooral niet gaan normeren: juist uiting van alle verschillende culturen in Nederland zal ons land minder versplinterd maken. Waar muziek gemaakt wordt zullen mensen verbonden zijn in schoonheid. 

De vorm interesseert me weinig: met klassieke instrumenten, vanuit creërend vermogen, fanfare instrumenten, zingend, componerend, hip hop, wereldmuziek, Beethoven of Beyoncé: laat iedereen vooral zijn eigen collectieve geheugen inzetten om invulling te geven aan muziekonderwijs. Van belang is dat al deze prachtige jonge mensen, onze toekomst, niet opgroeien met een kalashnikov maar met een gitaar, een saxofoon, een viool, een pak klei, een schilderkwast of een potlood in hun handen. Dat we met zijn allen zorg dragen voor een samenleving waarin het normaal is om de veranderende wereld te duiden vanuit onze verbeelding. Dat we opties zien in plaats van destructie.

Goed muziekonderwijs zorgt ervoor dat jonge mensen zich bewust worden van de kracht van hun eigen vermogen om bij te dragen aan een mooiere wereld.