Dit artikel heb ik geschreven voor de Kunstzone

Kinderen in Eerbeek Maken Muziek!
Over de kick van het samenspel
door: Suzan Lutke

Het zal de lezers van dit blad niet ontgaan zijn dat het zwaar weer is in de kunst en cultuursector. Veel prachtige muzikale instellingen vallen om of dreigen om te vallen. In de luwte van het gebulder in het publieke debat echter lijken voorzichtig de sneeuwklokjes van een muzikaal educatieve lente zich aan te dienen. Radio 4 werpt zich op als beschermheilige van de vergeten muziekinstrumenten. De 900 ingeleverde instrumenten met elk hun persoonlijk levensverhaal zijn uitgedeeld aan verschillende muziek-educatieve initiatieven in het land. Prinses Maxima besluit dat elk kind in Nederland in zijn jonge leven een muziekinstrument moet leren bespelen. De nadruk legt zij op het leren ‘samen’ spelen. In haar naam startte het Oranjefonds daarom het initiatief Kinderen Maken Muziek . Eén en dertig initiatieven in het land zijn gehonoreerd met een start subsidie omdat, zoals Prinses Maxima het zelf verwoordt:
“…muziek gaat verder dan alleen lol en plezier. Uit onderzoek blijkt, dat muziek maken kinderen ook heel veel andere dingen leert. Het stimuleert de verbeeldingskracht en het vermogen zich in anderen te verplaatsen. Het leert kinderen te denken in symbolen en het leert hen heel goed te luisteren. Samen met anderen spelen leert hen om rekening te houden met anderen en te weten wanneer je een ander de ruimte moet geven. Samen muziek maken heeft een waarde voor de ontwikkeling van creativiteit en emotionele intelligentie van kinderen, die we niet snel kunnen overschatten.” (speech Prinses Maxima, 17 mei 2011)

Terwijl ik dit opschrijf hoor ik de stemmen van mijn collega’s in het land ietwat zurig in mijn achterhoofd… “Lekker dan…eerst de muziekscholen om zeep helpen en dan lekker incidentele projectjes subsidiëren”. “Een zoethoudertje…weer geen structurele fondsen voor muziekeducatie”. “Weer dat oude paard van stal over ‘de verbindende kracht van muziek’ en hoe het de ‘leerlingen zo sociaal en emotioneel stabiel maakt’…duh”. Eerlijkheid gebiedt mij…deze muziekdocent huist ook in mij. Tegelijkertijd ben ik geprikkeld.

Samenspel
Al sinds mijn afstudeeronderzoek voor wat toen nog heette schoolmuziek aan het conservatorium van Utrecht ben ik gefascineerd door muziekeducatie die start vanuit samenspel. Ik heb in 1994-1995 een lange periode doorgebracht in Canada waar ik muziekonderwijs op scholen heb bestudeerd. U kent dat als muziekpedagoog waarschijnlijk allemaal. Zoek op youtube maar eens op ‘schoolband’ of ‘schoolchoir’. De meest onwaarschijnlijke uitvoeringen van orkesten en koren waarin schoolkinderen samen muziek maken vliegen je dan om de oren. Het grappige is dat ik in mijn scriptie destijds helemaal niet enthousiast was… de Europese purist in mij twijfelde aan de individuele kwaliteit van deze jonge musici…kregen zij wel voldoende aandacht om echt goed te leren spelen? Dat kon toch niet? Dat een trompettist ook saxofoonles gaf? Maar de fascinatie bleef….kon het ook anders?

Zone van de naaste ontwikkeling
Natuurlijk kan het anders. Vygotsky leerde ons al dat we leren door interactie met de ander. Onze leeftijdsgenoten en de ons omringende volwassenen zorgen ervoor dat we ons ontwikkelen in de ‘zone van de naaste ontwikkeling’. Daar waar de uitdaging precies grenst aan wat we al kunnen. Bizar eigenlijk dat we nooit hebben gezien dat dat helemaal voor muziekeducatie geldt. Bizar dat we daar hebben gedacht ‘doe mij maar na, ik ben de ‘master’ en jij mijn ‘gezel’, al lang na de eeuw waarin dat gebruikelijk was. Weten wij muzikanten niet allemaal dat de kern van ons geluk zit in de communicatie? Daar waar je je gelijkgestemde vindt daar leer je? Niet lineair, Tune a Day deel 1 t/m 4, maar in een immer cyclische beweging?
Toen ik klassiek saxofoon studeerde had ik een leuke docent. Maar wat ik geleerd heb leerde ik in het saxofoonorkest en in mijn kwartet. Daar waar mijn vaardigheden de vaardigheden van mijn medestudenten ontmoette en we gezamenlijk tot grote hoogten probeerde te komen.
De terechte opmerking die nu in uw hoofd rondspeelt gaat juist over deze vaardigheden. Ik hoor u zeggen: “ja maar jij had al vaardigheden waardoor je met anderen het muzikale gesprek kon aangaan. Als kinderen beginnen met het bespelen van een instrument moet je ze die eerst leren”. Lijkt ook mij handig. De vraag is echter hoe. Start je bij vaardigheden en hoop je dat de motivatie komt? Of start je bij motivatie en samenspel waardoor een leerbehoefte ontstaat, een drang naar ‘meer kunnen’?

Ervaring en motivatie
Uit onderzoek blijkt dat veel kinderen denken dat je voor muziek maken een specifiek talent bezit wat je hebt of niet. Naarmate kinderen meer ervaring hebben met muziek maken komen zij tot het inzicht dat het veel meer een vaardigheid is die je kunt leren. Met andere woorden, het is heel belangrijk dat je op jonge leeftijd in aanraking komt met zelf actief muziek maken. Die ervaring met muziek kan de leerling motiveren om in zijn latere leven actief muziek te blijven maken. Motivatie kan gezien worden als een dynamisch proces tussen het kind zelf (zijn overtuigingen, gedachten, emoties), zijn sociale omgeving (docenten, ouders, klasgenoten, vrienden), de acties die hij onderneemt (bewust gedrag, inzet, regulatie) en de resultaten van zijn acties (prestaties, het geleerde). Voor een inspirerend artikel hierover verwijs ik graag naar Developing Motivation van Austin, Renwick en McPherson uit de prachtige bundel The child as Musician. Motivatie is dus iets dat ontwikkeld wordt. Iets wat onder invloed is van de gehele omgeving. Hoe positiever die gehele omgeving is hoe meer een kind gemotiveerd zal zijn om muziek te gaan maken. Ik denk daarom dat het van groot belang is dat de eerste muzikale ervaringen die het kind opdoet gebeuren in samenhang met die omgeving. Liefst op school of in het buurthuis met betrokkenheid van de ouders, de docenten, de muzikanten of muziekverenigingen in de buurt en zijn klasgenoten. Met concerten in de speeltuin en op het dorpsplein. Met presentaties op school. En, misschien wel het allerbelangrijkste, vanuit samenspel. Alleen zo kunnen we muziek en muziekeducatie uit het isolement krijgen waarin het dreigt te geraken. Wij als muziekdocenten zien dagelijks de ‘shining eyes’ van onze leerlingen wanneer ze gezamenlijk een stuk spelen. Waarin ze voelen dat ze dezelfde muzikale hartslag hebben. Waarin de ‘klik’ wordt gevoeld. De rest van Nederland (en die is zwaar in de meerderheid) ziet dat niet. Lets get out there!

Kinderen In Eerbeek Maken Muziek
Ik woon in Eerbeek, waar we vijf basisscholen en een bloeiende fanfare hebben waar de kiem ligt van mijn muzikale carriere. In januari zijn wij gestart met Kinderen In Eerbeek Maken Muziek (KIEMM). Alle vijf basisscholen doen mee, en we geven lessen in alle groepen zes van de scholen. Een totaal van 110 leerlingen. Volgend jaar doen we dat weer. En hopelijk het jaar daarna weer. We zijn er druk mee. Twee koperdocenten worden opgeleid tot ‘groepsleerkracht muziek nieuwe stijl’ . Hoe geef je aan 25 leerlingen tegelijkertijd les op bugels, trompetten, hoorns, baritons en trombones? De individuele instructie is een aandachtspunt. Dus we kijken naar mogelijkheden om met software leerlingen thuis te ondersteunen in het oefenen. We zijn bezig met het schrijven van arrangementen voor ‘jouw eerste 5 noten’ en fanfareorkest. We hebben met de docenten van de basisscholen een middag samen muziekgemaakt op de instrumenten. Er is een KIEMM lied geschreven. De site is online. Op een dag zal ik door mijn dorp fietsen en dan zal ik overal het geluid van deze instrumenten horen klinken uit de huizen.
Overal in het land zijn initiatieven als deze. Eén en dertig in ieder geval, van Bolsward (Blazing!) tot Utrecht (Muziek in de Wijk) en van Purmerend (Kompoelan gaat Crescendo) tot diep in Twente (Triple B: Borne Blaast Basic). Veel initiatieven worden gedragen door vrijwilligers.
Ik heb besloten dat ik deze initiatieven wil zien als een nieuwe lente in muziekeducatieland en niet als een ‘verarming van het landschap’. In Eerbeek voelden we in eerste instantie de angst voor concurrentie van al bestaande muziek-educatieve instellingen. Wij zijn het gesprek aangegaan. Als we met zijn allen zorgen dat veel kinderen op inspirerende wijze samen muziek gaan maken dan zal iedere instelling daar wel bij varen. In Eerbeek organiseren we met dit in het achterhoofd aan het einde van het schooljaar een muziekonderwijsmarkt waar iedereen die daarmee bezig is zichzelf kan presenteren aan de kinderen die samen hebben leren muziek maken in groep 6 zodat zij alle mogelijkheden voor verdere muzikale ontwikkeling zien in de regio.
De insteek vanuit samenspel zal kinderen een ervaring geven die ze niet snel zullen vergeten. Samenspel zorgt voor de kick als katalysator voor de motivatie om muziek een onderdeel te laten zijn van je leven. Daartoe moeten muziekdocenten in het land nieuwe vaardigheden ontwikkelen. Dat vind ik als docentenopleider nou weer een leuke uitdaging. Ik voel beweging, een paradigma dat verschuift: Een nieuwe lente een nieuw geluid!

sites:
http://www.kinderenmakenmuziek.nl/
http://www.orkestindeklas.nl/
http://www.leerorkest.nl/
http://www.kiemm-eerbeek.nl